30 juli is de Internationale Dag tegen Mensenhandel. Bijna elk land in de wereld wordt getroffen door mensenhandel, inclusief Nederland. Ook in Zuid-Limburg hebben we te maken met mensenhandel.

Maud Hoorens werkt zo’n zeven jaar bij Veilig Thuis Zuid-Limburg, en is aandachtgebiedhouder mensenhandel. In onderstaand artikel legt zij uit waar we het over hebben als we praten over mensenhandel, en hoe en waarom we ons moeten blijven inzetten om dit probleem aan te pakken.

Wat is mensenhandel?

Mensenhandel is het werven, vervoeren, overbrengen, opnemen of huisvesten van een persoon, met gebruik van dwang. Het doel is financieel gewin halen door iemand anders in te zetten middels werk of uitbuiting. Je moet daar een voordeel uit hebben, en de ander krijgt daar geen voordeel uit. Dat is niet evenredig verdeeld. Dat is het specifieke kenmerk als je het hebt over mensenhandel.

Komt het vaak voor?

Het gebeurt wel veel, meer dan waar wij van weten.

Er wordt geschat dat er ongeveer tussen de 5000 en 7500 mensen zijn die jaarlijks slachtoffer worden van mensenhandel. Een klein gedeelte daarvan komt maar tot de rechter; zo’n 100 tot 125 zaken.

Welke vormen van mensenhandel zijn er?

Een vorm van mensenhandel is de gedwongen jeugdprostitutie. Als een jongere wordt ingezet voor seksuele handelingen tegen betaling – ook al stemt de minderjarige er mee in – is er sprake van mensenhandel. Minderjarigen mogen daar niet voor ingezet worden, dat is illegaal.

Bij seksuele uitbuiting denken we vaak aan de klassieke loverboys. Zelf gebruiken we het woord ‘loverboy’ liever niet meer, want het doet geen recht aan wat er eigenlijk gebeurt. Loverboys zijn gewoon mensenhandelaren. Ze zetten mensen in voor seksuele handelingen, voor hun eigen financieel gewin.

Een andere vorm van mensenhandel is arbeidsuitbuiting. Dat zien we wat minder vaak bij Veilig Thuis, maar dat is er wel. Denk bijvoorbeeld aan de arbeidsmigranten op de velden. Ze leven dan in een situatie, in woonomstandigheden die mensonterend kunnen zijn. Dat is niet volgens de Nederlandse wetgeving of standaarden.

Bij gedwongen criminaliteit kun je denken aan het rondbrengen van drugs, dat soort zaken. Ook bedelarij – waarbij de bedelaars gedwongen worden hun geld af te geven – is een vorm van mensenhandel. Je ziet ze wel vaker op straat zitten, soms met een kindje.

Een vorm die ik bij Veilig Thuis nog niet heb meegemaakt, en waarvan we ook niet zo veel weet hebben dat het gebeurt, is gedwongen orgaanverwijdering. De enige manier waarop het soms boven tafel komt in Nederland is als een arts – bij een follow-up – erachter komt dat een orgaan verwijderd is.

Bij Veilig Thuis Zuid-Limburg hebben we vooral te maken met seksuele uitbuiting en criminele uitbuiting. We zijn het meldpunt mensenhandel, en we bepalen bij een melding welk gevolg we aan de melding geven. Arbeidsuitbuiting bijvoorbeeld gaat vanuit Veilig Thuis vooral door naar politie en naar de ISZW [Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid].

Wie zijn de slachtoffers van mensenhandel?

Slachtoffers zijn soms mensen die uit het buitenland komen en ‘niet beter weten’. Ze zien zichzelf niet als slachtoffer. Dat komt bijvoorbeeld doordat ze wel nog een beetje geld krijgen in ruil voor hun handelingen of werk, maar totaal niet in proportie tot wat de pleger ervoor krijgt. Ook zien we mensen die niemand anders hebben en daardoor kwetsbaar zijn voor uitbuiting.

Vaak zie je ook dat slachtoffers mensen zijn met een licht verstandelijke beperking. Het lukt hen daardoor niet of het is moeilijker voor hen om eruit te stappen. Zij kunnen niet overzien wat er gebeurt. De pleger weet vaak heel erg goed hoe zo iemand bij zich te houden door middel van bijvoorbeeld lieve woorden of door zogenaamd samen plannen maken. Hierdoor krijgt het slachtoffer echt het idee dat hij/zij alleen maar deze persoon heeft, en houdt zich daaraan vast door niet meer uit de situatie van uitbuiting te stappen. Vaak leeft er angst om niemand meer te hebben. Dat is heel erg sneu.

Soms zijn slachtoffers (te) bang om eruit te stappen. Dat is niet vreemd, want ze krijgen nogal wat voor hun kiezen. Er kan gedreigd worden met fysiek geweld maar ook bijvoorbeeld met (het publiceren van) naaktbeelden. Het chantagestukje speelt daar ook in mee.

Wat kan Veilig Thuis betekenen in casuïstiek van mensenhandel?

Als wij een melding binnen krijgen dan kunnen wij een spil zijn in het leiden tot directe veiligheid. Want als het gaat om slachtoffers, staat veiligheid bovenaan; veiligheid staat op nummer één. Wij hebben korte lijnen met de politie, met de zorgcoördinator mensenhandel Zuid-Limburg en met gemeentes, en gaan samen aan de slag met het maken van een plan van aanpak. Hoe kunnen we deze persoon helpen op het gebied van veiligheid? Is er meteen een vraag omtrent veiligheid? Of zijn er andere zaken zoals hulpverlening nodig om uit de mensenhandel te stappen? Als Veilig Thuis hebben we daar niet echt een onderzoekende rol in, maar we kijken wel naar: wat speelt er; hoe kunnen we iemand helpen om hier bijvoorbeeld uit te stappen; of iemand helpen om in veiligheid gebracht te worden.

Hoe verloopt de samenwerking met netwerkpartners?

We hebben tot op heden een hele fijne samenwerking opgebouwd in de keten: met de zorg coördinator mensenhandel; met de politie (afdeling AVIM); en met Veilig Thuis Noord- en Midden-Limburg. We doen dit al een tijdje en lopen daarin ook wel voorop als Veilig Thuis Zuid-Limburg. We hebben de screening op papier gezet. Een keer per week komen we met netwerkpartners aan de screeningstafel bij elkaar. In dit overleg wordt casuïstiek besproken waarbij mogelijk sprake is van (signalen van) mensenhandel. Binnen dit screeningsoverleg wordt een weging gemaakt en besloten – indien opvolging nodig is – of de casus zich leent voor een strafrechtelijke aanpak door de politie; voor inzet van een dienst Veilig Thuis (onderzoek); en/of voor inzet van de zorg coördinator voor het slachtoffer.

Je merkt dat we elkaar snel weten te vinden als dat nodig is. De contacten zijn goed, de lijnen zijn kort. Dat is ook echt de kracht van het screeningsoverleg. En dat we dat vooral ook met een kleine club doen, zodat we weten wat we aan elkaar hebben.

Wat raakt jou het meest als het gaat om mensenhandel?

Wat mij het meest bijblijft als het gaat om mensenhandel zaken is de situatie waarbij een slachtoffer – waarvan ik weet dat zij in het circuit zit – er toch voor ‘kiest’ om zich te laten blijven uitbuiten. Je weet dat zij zich daarin bevindt en je reikt haar de hand toe. Je wilt iemand helpen en gunt haar zo veel beter, maar het lukt haar niet om eruit te stappen. Slachtoffers kennen vaak niet anders, ze weten soms niet beter. Ze zijn geïsoleerd. En dat vind ik gewoon heel erg sneu. Ik wil hen helpen, en het is soms frustrerend dat het dan ondanks alle inzet toch niet lukt. Dat blijft me bij, want ik gun ze een beter leven. Dat vind ik het moeilijke van mensenhandel zaken.

Wat maakt mensenhandel anders dan overige vormen van geweld?

Bij veilig thuis hebben we natuurlijk ook te maken met andere vormen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Ook mensenhandel valt daaronder, maar het is zeker anders ten opzichte van bijvoorbeeld kindermishandeling. We weten niet altijd wie de pleger is; dat is vaak afgeschermd bij mensenhandel. Het gaat vaak niet om één persoon, om één pleger, maar daar zitten hele netwerken achter. Daar kan ik vanuit Veilig Thuis vaak geen zicht op krijgen. Vandaar dat de focus ligt op het slachtoffer. We proberen ook altijd in contact te komen met een pleger, maar je weet dat het niet blijft bij één pleger. Er zitten nog meer mensen achter en om daar zicht op te krijgen hebben we ook de politie heel erg nodig. Dat is wat het anders maakt.

Welk advies heb je voor slachtoffers en/of omstanders van mensenhandel?

Mijn tip voor mensen die er zelf misschien midden inzitten of iemand kennen die mogelijk slachtoffer is van mensenhandel is: praat erover. Ik snap dat mensen bang zijn. Het is ook vaak niet mis waarmee er gedreigd wordt. Maar wat altijd bij ons bovenaan staat is de veiligheid van jouzelf, of van degene waar het over gaat. Dat staat voor ons voorop voordat wij aan andere zaken gaan beginnen. We willen eerst zeker weten dat je veilig bent en met wie of wat we te maken hebben. Dus de eerste stap is: praat erover. Dan kan er iets veranderen.

Waarom is het belangrijk om aandacht te blijven vragen voor mensenhandel?

Er is pas een aantal jaar aandacht voor dit onderwerp. Dat wat wij nu zien is echt maar het topje van de ijsberg. Ik denk dat heel veel mensen ook niet doorhebben wat mensenhandel is; dat ze slachtoffer zijn terwijl ze het niet weten; of omstanders weten niet wat het is of hoe erg het is. Maar als je uitlegt: ‘Dit is wat ik zie. Jij vertelt mij dat je drugs hebt moeten rondbrengen en weet waar alle drugs ligt, maar je krijgt daar geen geld voor? Dan hebben we het over mensenhandel’. Als je dat zo benoemt, dan opent dat de ogen van mensen, van het slachtoffer of de mensen die eromheen staan. Het is toch nog wel een onbekend probleem. Daarom denk ik zeker dat het belangrijk is om hier aandacht voor te blijven vragen.

Daarnaast is Victim blaming aan de orde als het gaat om slachtoffers van mensenhandel. Slachtoffers krijgen vaak toegeworpen: ‘Stap dan uit de situatie!’; ‘Waarom ben je nog bij deze gast?’; ‘Waarom doe je dit voor hem?’. Dat is eigenlijk wel hetzelfde als de cirkel van geweld. Er is natuurlijk een grote mate van afhankelijkheid en vaak weet je als omstander niet waar dat die afhankelijkheid in zit. In geval van mensenhandel zit dat vaak in chantage of dreiging met geweld of andere consequenties. Het is gewoon niet makkelijk voor mensen om hieruit te stappen. Dus ik zou er zeker voor uit willen kijken om slachtoffers de schuld te geven.

Ik zou ook iedereen willen aanraden – mensen uit het netwerk maar ook professionals – om een lange adem te hebben. Geef iemand niet de schuld! Blijf die handreiking doen. Blijf in contact. En blijf ook steeds dat aanbod doen. Zeker als vriend of vriendin. Schrijf iemand niet af. De zesde keer kan het wel zomaar eens raak zijn dat iemand er wel uit durft te stappen!

Maak jij je zorgen over jezelf of een ander, of wil je een melding doen van mensenhandel?

Neem dan contact op via 0800-2000 of via onze website www.veiligthuiszl.nl